Boş Zamanlarımızı nasıl değerlendiriyoruz - II

Münafık ruhumuzu sorular sarıyor.

Arayan ve bulan: Sevan Nişanyan ve İra Tzourou

Önceki makaleyi yazdıktan sonra ister istemez Umurca Çiftliği ile Ragıp Paşa’nın peşine düşüyoruz. İnternette milyon defa copy-pastelenerek milli kültürün parçası haline gelen bilgilere göre Umurca Çiftliği’nde Osmanlı’nın ilk rakı fabrikasını kuran Paşa Abdülhamit’in Başmabeyincisi ve Maliye Nazırı imiş. 1857’de Yunanistan’ın Eğriboz adasında doğmuş. Bir şekilde İstanbul’un gayrımenkul stokunun büyük bir bölümünün sahibi olmuş. İstiklal Caddesindeki Rumeli, Anadolu ve Afrika Hanları, Ragıp Paşa Apartmanı, Caddebostan’daki Ragıp Paşa Konağı, şimdiki Şişli Adliyesi’nin arsası onunmuş (Mülkler). Piyanist Ayşegül Sarıca’nın da dedesiymiş.

Münafık ruhumuzu sorular sarıyor. 1857’de Eğriboz’da doğmuş olamaz, oranın Türkleri 1820 küsurda tertemiz edilmişti. Başmabeyinci olamaz, başmabeyinciler listesi belli. Maliye Nazırı olamaz, 1908’de dört gün Maliye Nezaretine vekalet eden Mehmet Ragıp Bey başka biri. Zaten mabeyincinin nazır olması, Abdülhamit’in ilk yılları hariç, görülmüş bir şey değil. Henüz paşa bile değilken rakı fabrikası kurduğu ne malum?

Umurca Çiftliği Lüleburgaz’ın Umurca köyünde dediğimizde de yanılmışız. Nişanyan Yeradları’nda çiftliğin yeri net olarak gösterilmiş. Marmara Ereğlisi’nin az kuzeyinde, binaları halen sapasağlam. (https://www.nisanyanyeradlari.com)

Biraz araştırınca 1883’te bir Fransız taşra gazetesinde çıkan şu yazı düşüyor önümüze:

Demek ki Fransa’nın Perpignan kentinde bir sermaye grubunun kurduğu Umurca ve Ereğli Bağcılık Şirketi uzun uğraşlardan sonra 9 Mayıs 1883’te ceman 185 tapudan oluşan Umurca Çiftliği arazilerini satın almış, 200 hektar üzerinde 9000 asma fidanının dikimi bundan bir hafta önce tamamlanmış, onlardan örnek alan Almanlar İzmir’de, İngilizler de Erenköy’de bağcılık işine girişmişler.

Peşinden daha ilginç bir yazı, denetim komisyonu başkanının 1886’da şirket yönetim kuruluna hitaben yazdığı rapor: Le Roussillon 1886

Buna göre Fransız şirketi tam bir Şark batağına batmış görünüyor. Toplam 3800 hektardır, küsuratıyla 4000 hektarı geçer denilen arazi ölçülünce meğer 2367 hektar çıkmış. Bunun ancak 237 hektarı mülk, geri kalanı vakıfmış; işin şeri mahkemeye intikali kaçınılmaz görünmüş. 185 adet denilen tapuların ancak 135’i dosyaya girmiş. O yüzden şirket batmanın eşiğine gelmiş. Fransız personel yerine yerel şartlara uygun yerli personel istihdam etmek gerekmiş. Yönetim kurulu ya arazi satalım ya altyapı ve makina yetırımından vazgeçelim diye tutturmuş. Bağların bir kısmı su yokluğundan kurumuş.

Sarayla bağlantısı kuvvetli bir yerli ortak veya hami arayışı bu noktada mı belirdi, onu bilemiyoruz. Ragıp Paşa bu aşamada mı işe el koydu, şirketin sonradan edindiği Feriköy’deki ikinci çiftliğin mal sahibi miydi, onlar da şimdilik meçhul. Paşanın serencamını Uzunçarşılı’nın Mithat Paşa ve Yıldız Mahkemesi kitabının 360. sayfasından öğreniyoruz.

Özetle, Ragıp Bey 1880’deki Yıldız Mahkemesinde Sultan Abdülaziz’in ölümünün Mithat Paşa’ya yıkılmasında kilit bir rol oynamış, karşılığında padişah kendisine “yürü ya kulum” demiş.

1902 Liège Fuarının prospektüsünde Umurca Rakı Fabrikası’nın adresi Feriköy olarak görünüyor. Bu tarihte veya ondan bir süre önce şirket merkezi Feriköy-Bomonti’deki çiftliğe taşınmış olmalı. Tam tarihi henüz bulamadık. Çiftliğin kemerli kapısını şirket mi yaptırdı, daha önceden var mıydı, o da şimdilik belli değil.

Ekim 1900’de İstanbul’da münteşir Ermenice Arevelk gazetesinde çıkan bir Umurca Çiftliği ilanıyla bugünkü yazıyı bitirelim:

(çeviri)
UMURCA FABRİKASI

Brüksel Fuarında madalyaya layık görülen Umurca Fabrikası, saf ve kaliteli mamulleri sayesinde kısa zamanda kazandığı haklı şöhreti başka imalathaneler gibi gerçeğe aykırı iddialarla haykırmak istemiyor. Sağlığını düşünenler için sadece şu ciddi hakikati arzetmek istiyor.

“Abonelerimize bildirmekle şeref duyarız ki Umurca Çiftliği fabrikasının 1897 Brüksel Fuarında madalyaya layık görülen mamullerini dikkatle inceledik. Filhakika mezkur fabrikanın mamulatının sadece birkaçı dahi incelense sonuç nettir. Fakat Düyun-ı Umumiye İdaresinin Umurca Fabrikası mamullerinin saf şaraptan imal edildiğine dair tasdiknamesini ve yine aynı idarenin kendi mahsulünü emniyete almak amacıyla aldığı ciddi tedbirleri nazarı dikkate alarak, mezkur fabrikanın bütün mamullerini tetkik ederek saf şaraptan imal edildiklerini teyit ettik. İşbu tasdikname bunun belgesidir.”

Majesteleri Sultan Hazretlerinin kimyagerlerinden,

Bongovski :: Singru :: Dr. Gianni.

Satış mahalleri: Umumi Mümessillik Galata Karantina Sokak no. 4'te Evdokios Ef. Turacoğlu ve İstanbul yakasında Hasır İskelesi'nde Nikolaki Ef. Gevencioğlu. Kolaylık maksadıyla büyük ve küçük kaplarda da satışa arzedilmiştir. Rakının fiyatı okkası 10 kuruş, yedi ve beş yıllık konyaklar 13 kuruş, dokuz ve altı yıllık şaraplar 3 kuruştur. Diğer satış yerleri İstanbul köprü başında Surenyan mağazası, Langa Tulumbacı Meydanında Kiryako'nun mağazasında fiyatı 4 kuruştur. Sirkeci Düyun-ı Umumiye İdaresinin eski binası yakınında Milas. Hasır İskelesi tütün gümrüğü yakınında Zirongelos. İstanbul Balık Pazarı Peynirci Sokak'ta Yorgi Paskalidis. Galata Kooperatif Şirketinin mağazası. Galata Sandıkçılar'da Kosti Mika, Haraççı Sokak'ta Mihalaki Tieridi ve Kürkçüler'de Yani Fotopulo. Pera Büyük Cadde'de Anadolu Han'da Karnig Simonyan ve Şişli Osman Bey Gazinosu karşısında Perikli Valiadi. Ayrıca tüm bakkallarda, eczanelerde, umumi bahçelerde ve Boğaziçi'nin her yerinde.