Din ve Devlet kavgalarından bir demet
... Theodosius tarafından genç kralın akıl hocası olarak görevlendirilmiş. Fazla akıl verince kral bunu zehirletmiş.
Gatoğigos, Doğu Ermenicesi Katoghikos, Yunancası Katholikós, “evrensel, ekümenik” anlamında bir tabir, Ermeni kilisesinin baş yöneticisinin unvanı. Her zaman önemli bir siyasi rol oynamış, doğal olarak zaman zaman hükümdarla kavga etmiş.
En ünlüsü ‘Aziz’ unvanıyla anılan I. Nerses. 353-373 yıllarında görev yapmış. Kral Arşak’la kavga ettiği için sürgüne gönderilmiş, bir müddet Marmara Denizindeki bir adaya (İmralı?) kapatılmış. Arşak ölüp yerine küçük yaştaki Bab geçince İstanbul padişahı Theodosius tarafından genç kralın akıl hocası olarak görevlendirilmiş. Fazla akıl verince kral bunu zehirletmiş. Ölüm yeri Erzincan’ın Xax köyü, şimdiki adı Bahçeli. Mezarı buna komşu Til (Oğlaktepe) köyünde. İdi.
Nerses sürgündeyken yerine bakan ‘Aziz’ Xat da Kral Arşak’ı eleştirince taşlanarak öldürülmüş. Ziyaretgah olan türbesi Kiğı’nın hemen yakınındaki Hanksdun (“mezar-ı şerif”) köyüne isim olmuş. Şimdi baraj gölü altında kalan bu köye Türkçe Haküstün denirdi. Sonra Topraklık diye değiştirdiler.
Nerses’in oğlu olan ‘Aziz’ Sahak, Ermeni krallığının tasfiye edildiği devirde Ermeni ulusunu kilise etrafında yeniden örgütleyen ve Ermeni alfabesinin icadına önayak olan kişi. 428’de İran Şahı tarafından görevden alınmış. Bir müddet zindanda kaldıktan sonra memleketine dönmesine izin verilmiş. İnzivaya çekildiği Eleşkirt’in Plur (şimdi Ağrı Merkeze bağlı Yığıntepe) köyünde ölmüş.
Renkli figürlerden biri Karavej (“taştan düştü”) lakabıyla anılan Beşinci Krikor. Ermeniler Kilikya’da şube açınca oraya taşınan Gatoğigoslardan olan bu zat 1194’te henüz kral olmayan ‘Baron’ Levon’la çatışınca Gobidar Kalesine hapsedilmiş. Anlaşılan oradan kaçmaya çalışırken uçurumdan düşüp ölmüş. Adı geçen kale, Kozan’ın Ergenuşağı köyü yakınında dehşetli bir kayanın tepesinde halen harabe olarak duruyor.
Tiflisli olan I. Xoren (Muradbegyan) Sovyetler Birliği’nin en belalı yıllarında Gatoğigos seçildi. Stalin rejiminin kiliselere el koyma ve bazılarını yıkma politikasına karşı cesur çıkışlarda bulundu. 1938’de NKVD ajanları tarafından konutunda boğularak öldürüldü.
Gatoğigoslar kadar Anti-gatoğigoslar da var bu arada. Van Gölü’ndeki Ağtamar manastırının baş rahibi 1113’te yanlış adam Gatoğigos seçilince isyan edip kendini Öz Gatoğigos seçtirmiş. Halefleri yaklaşık 800 yıl bu unvanı sürdürmüşler. Son Ağtamar Gatoğigosu olan Der Xaçadur Şeroyan (1864-1895) selefi olan Bedros Bülbül’ü öldürtmekle, Kürt aşiretleriyle işbirliği ederek Ermeni köylerini haraca kesmekle suçlanmış. İstanbul’da yıllar süren bir mahkemeden sonra, bir şekilde, aklanmış. Ölümünden sonra gatoğigosluk kaimmakamı olan Piskopos Arsen Markaryan, Ermeni devrimcilerini Kürtlere ihbar ettiği gerekçesiyle 1904’te Taşnak fedailerinden İşxan tarafından adadaki makamında tabancayla vurularak öldürüldü.
Yine çok güzel bir yazı. Her yazdığınıza katılmasam da, yaklaşık 90 % ı harika. Teşekkürler.